Ocalić od zapomnienia – Autosan H9 [FILM]

My z kolei przypominamy nasz tekst o „dziewiątce”,który publikowaliśmy w ramach cyklu „Ocalić od zapomnienia”.

{https://www.youtube.com/watch?v=rBaQSL54zkQ}

Sanocka Fabryka Autobusówuruchomiła seryjną produkcję autobusu Autosan H9 w wersji międzymiastowej iturystycznej w IV kwartale 1973 r. Nowe autobusy odznaczały się wysokim stopniemzabezpieczenia antykorozyjnego, a tym samym – wysoką trwałością. Sanockakonstrukcja stała się laureatem kilku nagród – w 1973 r. otrzymała tytułMistrza Techniki Rzeszowszczyzny (Autosan H9-03), a w 1974 r. twórcy AutosanaH9 zostali uhonorowani I Nagrodą Zarządu Wojewódzkiego NOT.

Autosan H9 stał się pełnoprawnymnastępcą mocno przestarzałego Sana H100. Ostatni egzemplarz H100 zjechał ztaśmy produkcyjnej w dniu 27 lipca 1974 r. z kolejnym numerem 33 273. Podstawąoferty stały się wersje H9-03 oraz H9-15, jednak w ofercie SFA figurowałyrównież pojazdy wyposażone w silnik starachowicki. W IV kwartale 1975 r.podjęto w SFA produkcję seryjną miejskiej wersji Autosana H9. Nową wersjęoznaczono w zależności od zastosowanego silnika: H9-33 (silnik 359) oraz H9-35(silnik 6c107). Miejskie odmiany H9 nie różniły się zbytnio pod względemtechnicznym od wersji międzymiastowej. Wprowadzono tu instalację elektryczną nanapięcie 24 V, co umożliwiło unifikację z osprzętem i wyposażeniem stosowanym wJelczu PR 100.

Autobus został przystosowany doprzewozu 70 osób, w tym 24 na półtwardych fotelach. Dopuszczalne było20-procentowe przeciążenie. We wnętrzu pojawiły się liczne poręcze. Dowyposażenia posłużyły elementy z autobusu Jelcz PR 100 i samochodu Polski Fiat125p. W nowym Autosanie zastosowano szerokie, czteroskrzydłowe drzwi,umiejscowione na zwisie przednim i tylnym, sterowane systemem elektryczno -pneumatycznym z miejsca kierowcy. Ponadto, wzorem autobusów międzymiastowych,kierowca posiadał drzwi na klamkę, umieszczone z lewej strony, na zwisieprzednim. Obniżeniu uległy natomiast stopnie wejściowe, zrezygnowano tym samymz bagażników podpodłogowych. W miejskich Autosanach zastosowano wydajneogrzewanie niezamarzającym płynem borygo (dotychczas stosowano ogrzewaniepowietrzem). Sylwetka miejskiej odmiany H9 nieco różniła się od wersjimiędzymiastowej. Linia dachu przebiegała równo, jak w Sanoku 09, zaś nadprzednią szybą pojawiło się wydzielone miejsce na tablicę kierunkową. AutosanH9-35 zyskał wielką popularność wśród przedsiębiorstw komunikacyjnych wmniejszych miastach i zdominował tamtejszy tabor na długie lata. Odmiana H9-33takiej popularności nie zyskała, ale figurowała w ofercie SFA do 1980 r.

50 tysięcy autobusów z Sanoka

W r. 1976 przypadł w SFAjubileusz wyprodukowania 50-tysięcznego autobusu. Pierwszym była Polska Lancia,która opuściła bramy fabryki w 1926 r…. Program produkcyjny SFA, obokautobusów miejskich, międzymiastowych i turystycznych H9, obejmował równieżprzyczepy samochodowe dużej ładowności i specjalistyczne zabudowy podwozisamochodów Star i Jelcz.

W II kwartale 1977 r.przeprowadzono pierwszą modernizację Autosana H9-33/35. Zlikwidowano drzwi dlakierowcy, wzorem miejskich autobusów z JZS. Ponadto unowocześniono elektryczno- pneumatyczny system sterowania drzwi, zastępując przy tym niektóre elementy,importowane dotąd z RFN, częściami krajowymi. Usprawnienie pojazdu objęłorównież system ogrzewania wnętrza.

Również w 1977 r. przeprowadzonomodernizację całej rodziny H9. Wiązało się to ze zmianami poszczególnychelementów jezdnych, pochodzącymi z Fabryki Samochodów Ciężarowych wStarachowicach. Ulepszono most tylny, oś przednią oraz układ hamulcowy. W tymsamym r. powstały w SFA dwa pierwsze autobusy specjalnego przeznaczenia, któreopisywaliśmy w odrębnym artykule.

Rok 1978 to kolejna modernizacjaautobusu H9-33/35. Wprowadzono w pojazdach tego typu nowy układ kierowniczy zprzekładnią typu ZF 8060.978.148 oraz nowe koło kierownicy, wytwarzane nalicencji Berliet przez Warszawską Fabrykę Tworzyw Sztucznych”Pollena”. Unowocześniono również układ sterowania drzwiami.

Autosan H9-20 i H9-21

W I kwartale 1980 r. SFAuruchomiła produkcję autobusu międzymiastowego Autosan H9-21. W stosunku dooferowanych dotychczas modeli, konstrukcję wydłużono o 690 mm (do 10 000 mm) ipodwyższono o 160 mm (do 3150 mm). Znacznie wydłużono rozstaw osi – o 700 mm(do 4700 mm), nieznacznie zmieniono wymiary zwisu przedniego i tylnego.Wydłużenie autobusu pozwoliło konstruktorom na zwiększenie pojemnościpasażerskiej – autobus mógł przewieźć 51 pasażerów, w tym 39 na miejscachsiedzących. W dotychczas stosowanym silniku andrychowskim zastosowanoturbodoładowarkę, co pozwoliło na zwiększenie mocy o 12 KM (do 150 KM).Zmodernizowany silnik oznaczono symbolem 6CT107/A3. Zrezygnowano z ofertypojazdów z silnikiem starachowickim typu 359. Autosan H9-21 otrzymał nowytłumik oraz skuteczniejszą izolację komory silnika, co przyczyniło się doznacznego spadku hałasu wewnątrz pojazdu. Modernizacja objęła ponadto:

• wprowadzenie hydraulicznegosterowania sprzęgła,

• wprowadzenie automatycznegoprzełącznika hamowania w miejsce zaworu przekaźnikowego przy hamulcu ręcznym,który – w razie awarii hamulca zasadniczego – uruchamia automatycznie hamulcebezpieczeństwa,

• zmianę usytuowania wycieraczek,

• wprowadzenie obrotomierza,

• wprowadzenie nowych świecpłomieniowych,

• wprowadzenie nowych rozwiązańkonstrukcyjnych dachu oraz zmianę procesów spawania poszczególnych jegoelementów, • wprowadzenie spawanej podłogi z tarafleksu, tworzącej szczelnąwannę wewnątrz autobusu, • umiejscowienie chwytu powietrza w górnej częściściany bocznej,

• likwidację okien na bocznychsłupkach tylnych,

• likwidację dodatkowych szybek wpasie nadokiennym,

• zwiększenie objętości szybbocznych,

• wprowadzenie zawiasówwewnętrznych do bagażników podpodłogowych i komory silnika,

• poprawę ogrzewania wewnątrzpojazdu.

Niedługo później SFA wprowadziłado oferty turystyczną odmianę opisanego powyżej autobusu – oznaczoną symbolemAutosan H9-20. Pojazd przystosowany był do przewozu 41 pasażerów na wygodnych,lotniczych fotelach. Pod względem technicznym nie różnił się od modelu H9-21. W1980 r. zaprzestano produkcji popularnych Autosanów H9-03 i H9-15. W ofercieSFA pozostały zatem trzy autobusy: Autosan H9-35 (posiadający wciąż wymiary irozwiązania techniczne starszej generacji rodziny H9), H9-20 oraz H9-21. Jednakjuż niebawem pojawią się w niej zupełnie nowe modele, o czym opowiemy wkolejnym odcinku naszego cyklu. Czytaj więcej TUTAJ

„